เงาะลำไย ๑

Dimocarpus fumatus (Blume) Leenh. subsp. fumatus

ไม้พุ่มหรือไม้ต้น กิ่งกลม ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ เรียงสลับ ใบย่อย ๔-๘ ใบ รูปรีถึงรูปไข่กลับ ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกคล้ายช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามยอดหรือตามซอกใบสีขาวถึงสีเหลือง กลิ่นหอม ผลคล้ายผลแห้งแตก รูปค่อนข้างกลม สีน้ำตาลอ่อน มักแตกกลางพู ผิวเป็นปุ่มรูปพีระมิด ปลายมีหนามแหลมสั้น มี ๑ เมล็ด สีน้ำตาลดำเป็นมัน รูปค่อนข้างกลม ขั้วเมล็ดใหญ่เมล็ดมีเยื่อหุ้มเป็นเนื้อนุ่มสีขาว

เงาะลำไยชนิดนี้เป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๑๕ ม. กิ่งกลม ค่อนข้างเกลี้ยง เปลือกสีน้ำตาลเข้ม เมื่อแห้งสีค่อนข้างเทา ยอดอ่อนมีขนยาวสีทอง

 ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ เรียงสลับ ก้านใบยาวได้ถึง ๑๑.๕ ซม. ด้านบนเรียบหรือเป็นร่องเล็กน้อย ใบย่อย ๔-๘ ใบ เรียงสลับเยื้องกันเล็กน้อย รูปรีถึงรูปไข่กลับ กว้าง ๔-๑๐ ซม. ยาว ๘-๒๔ ซม. ปลายสอบแคบแล้วเรียวแหลม โคนรูปลิ่มถึงมนกว้าง ขอบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษเมื่อแห้งสีค่อนข้างเขียว ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนสั้นประปรายตามโคนเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ มีต่อมอยู่ในซอกระหว่างเส้นแขนงใบกับเส้นกลางใบและอยู่กระจัดกระจายตามขอบใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๙-๑๓ เส้น ค่อนข้างตรงหรือโค้งเล็กน้อย มักไม่เชื่อมต่อกันเส้นกลางใบนูนทางด้านบน อาจพบบ้างที่เป็นร่องก้านใบย่อยยาว ๐.๑-๑.๕ ซม. ด้านบนเป็นร่อง

 ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกคล้ายช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามยอดหรือตามซอกใบ ยาวได้ถึง ๔๕ ซม. มีขนประปรายถึงหนาแน่น ก้านดอกยาว ๒-๔ มม. ใบประดับรูปลิ่มแคบ ยาวได้ถึง ๓ มม. ดอกสีขาวถึงสีเหลือง กลิ่นหอม สมมาตรตามรัศมี เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. กลีบเลี้ยง ๕-๖ กลีบ กว้าง ๑.๕-๒.๕ มม. ยาว ๒-๓ มม. โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อยปลายแยกเป็น ๕-๖ แฉก รูปคล้ายสามเหลี่ยม ด้านในมีขนสั้นหนานุ่ม ไม่มีกลีบดอกหรือมีเพียง ๑ กลีบ ซึ่งลดรูปลงมาก จานฐานดอกรูปวงแหวน มีขนยาวหนาแน่น ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ ๖-๑๐ เกสร ก้านชูอับเรณู ยาว ๑.๕-๒.๕ มม. อับเรณูเกลี้ยง ยาว ๐.๖-๐.๘ มม. ดอกเพศเมียไม่มีก้านรังไข่ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีขนหนาแน่น ผิวเป็นปุ่ม มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ยอดเกสรเพศเมียเป็น ๒ พู

 ผลคล้ายผลแห้งแตก รูปค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๒-๔ ซม. สีน้ำตาลอ่อน มักแตกกลางพู ผลเจริญเพียง ๖ พู ผิวเป็นปุ่มรูปพีระมิด ปลายมีหนามแหลมสั้น เปลือกผลหนาประมาณ ๒ มม. มี ๑ เมล็ด สีน้ำตาลดำเป็นมัน รูปค่อนข้างกลม ขั้วเมล็ดใหญ่ เมล็ดมีเยื่อหุ้มเป็นเนื้อนุ่มสีขาว

 เงาะลำไยชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบขึ้นตามป่าดิบชื้น ส่วนมากพบที่สูงจากระดับทะเลประมาณ ๑๐๐ ม. พบบ้างที่ระดับความสูง ๑,๒๐๐-๑,๓๕๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบที่มาเลเซียและเกาะบอร์เนียว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
เงาะลำไย ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Dimocarpus fumatus (Blume) Leenh. subsp. fumatus
ชื่อสกุล
Dimocarpus
คำระบุชนิด
fumatus
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von
- Leenhouts, Pieter Willem
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von (1796-1862)
- Leenhouts, Pieter Willem (1926-2004)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ.บุศบรรณ ณ สงขลา